Tam Xường - Tứ đại phú hộ Nam Kỳ xưa
- Phúc Mập
- 4 min read
Bá hộ Xường, một trong “Tứ đại phú hộ” của Nam Kỳ đầu thế kỷ XX, là nhân vật lịch sử gắn liền với giai đoạn Pháp đô hộ và sự phát triển của Sài Gòn – Chợ Lớn. Dù tài sản khổng lồ đã tan biến, những di sản kiến trúc mà ông để lại vẫn là minh chứng cho một thời kỳ vàng son của giới thương nhân giàu có.
Thông Tin Cơ Bản và Xuất Thân
Tên thật: Lý Tường Quang (李祥光)
Tự: Phước Trai (福齋)
Năm sinh – năm mất: 1842 – 1896
Nguồn gốc: Người Quảng Đông, nguyên quán Phiên Ngung, Quảng Châu, sang Việt Nam lánh nạn phong kiến nhà Thanh.
Danh xưng: Do rất giàu có và có tên Xường, ông được gọi là Bá hộ Xường hay Hộ Xường.
Tứ đại phú hộ Nam Kỳ xưa - Tam Xường
Con Đường Trở Thành Cự Phú
Cuộc đời và sự nghiệp của Bá hộ Xường tuy được sách vở ghi chép không nhiều, nhưng đủ để phác họa nên hình ảnh một thương nhân giỏi giang, nắm bắt thời cơ.
Ban đầu, Lý Tường Quang theo học trường Tây và làm thông ngôn (phiên dịch) cho chính quyền Pháp. Đây là một vị trí quan trọng giúp ông có những mối quan hệ và sự hiểu biết cần thiết về cơ chế làm việc của người Pháp.
Tuy nhiên, ông sớm từ bỏ vai trò công chức để chuyển sang lĩnh vực kinh doanh. Theo học giả Vương Hồng Sển trong sách Sài Gòn năm xưa, Hộ Xường sau khi thôi làm thông ngôn đã nhận thầu cung cấp vật dụng và thức ăn cho thị xã. Nhờ sự khéo léo và phùng thời, ông trở nên giàu có nhanh chóng.
Sau đó, Bá hộ Xường dồn tâm sức vào các lĩnh vực sinh lời cao khác:
Kinh doanh xuất khẩu: Tập trung vào việc xuất khẩu thịt, cá.
Bất động sản: Mua nhiều đất đai và xây dựng các biệt thự lớn tại khu vực Chợ Lớn để cho thuê và bán.
Vị Thế Trong Giới Thương Gia Nam Kỳ Sự giàu có vượt bậc đã đưa Bá hộ Xường vào danh sách những người giàu có nhất Nam Kỳ thời bấy giờ, được dân gian lưu truyền qua câu nói nổi tiếng:
Nhứt Sỹ, nhì Phương, tam Xường, tứ Hỏa
Tứ đại phú hộ này lần lượt là: Huyện Sỹ, Tổng đốc Phương, Bá hộ Xường và Chú Hỏa (Huỳnh Văn Hoa). Căn cứ theo lời truyền này, Bá hộ Xường được xếp ở vị trí thứ ba.
Di Sản Kiến Trúc Được Xếp Hạng Di Tích
Mặc dù tài sản kếch xù của Bá hộ Xường sau khi ông mất đã bị con cháu bán và tiêu xài nhanh chóng, hai công trình kiến trúc lớn liên quan đến gia tộc ông vẫn còn tồn tại và được công nhận là di tích lịch sử.
Khu Nhà Mồ Bá Hộ Xường
Thời gian xây dựng: Tháng chạp năm Bính Thân (1896), ngay sau khi ông mất, do con cháu đồng lòng xây dựng.
Vị trí: Hiện nay nằm gần di tích Địa đạo Phú Thọ Hòa, thuộc phường Phú Thọ Hòa, quận Tân Phú, TP. Hồ Chí Minh.
Kiến trúc: Công trình mang dáng dấp trang nghiêm, khoáng đạt. Nó là sự pha trộn độc đáo giữa kiến trúc Gothic của phương Tây nhưng vẫn giữ được những nét Á Đông truyền thống qua hoa văn và họa tiết tinh tế.
Chi tiết nổi bật: Chính giữa nhà mồ là một quách lớn bằng đá xanh hình chữ nhật (kích thước khoảng 3,4 x 2,2m, dày 0,3m).
Xếp hạng: Được Ủy ban nhân dân TP. Hồ Chí Minh xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố vào năm 2009.
Từ Đường Họ Lý (Lý Tường Quang)
Vị trí: Số 292 đường Hải Thượng Lãn Ông, Phường 14, Quận 5, TP. Hồ Chí Minh (trước đây là đường Khổng Tử).
Xếp hạng: Cũng được công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố theo Quyết định số 1769/QĐ-UBND ngày 27 tháng 4 năm 2009.
Bá hộ Xường là một minh chứng điển hình cho tầng lớp thương nhân người Hoa thành đạt trên đất Nam Kỳ xưa. Ông đã tạo nên một cơ nghiệp lừng lẫy chỉ trong một thời gian ngắn. Ngày nay, lễ giỗ của ông vẫn được tổ chức vào ngày 20 tháng 10 Âm lịch hàng năm, và những di tích kiến trúc gắn liền với tên tuổi ông vẫn là điểm nhấn về lịch sử và văn hóa tại Sài Gòn.