Tả quân Lê Văn Duyệt - Vị Tổng trấn khai sáng và giữ yên đất Nam Bộ
- Phúc Mập
- 6 min read
I. Tiểu sử và bối cảnh lịch sử
Tả quân Lê Văn Duyệt
Cuối thế kỷ XVIII, đất nước rơi vào thời loạn khi phong trào Tây Sơn nổi dậy. Chúa Nguyễn Ánh (sau này là vua Gia Long) phải nhiều lần bôn ba, ẩn náu ở miền Nam. Trong thời điểm đó, Lê Văn Duyệt theo phò Nguyễn Ánh, trở thành một trong những tướng lĩnh trung thành và kiệt xuất nhất. Chính từ giai đoạn gian khổ này, tài năng quân sự và bản lĩnh của ông được rèn luyện, khẳng định qua nhiều chiến dịch lớn.
II. Chiến công quân sự
Trong suốt cuộc chiến chống Tây Sơn, Lê Văn Duyệt lập nhiều công lớn. Ông từng tham gia chỉ huy các trận quan trọng như trận Thị Nại năm 1801 - một trận hải chiến quyết định giúp quân Nguyễn lật ngược thế cờ, đánh tan lực lượng Tây Sơn. Sau chiến thắng, Nguyễn Ánh lên ngôi, lấy niên hiệu Gia Long (1802), mở đầu triều Nguyễn thống nhất đất nước.
Lê Văn Duyệt được phong làm Tả quân, giữ vai trò trụ cột trong bộ máy quân sự của triều đình. Ông tham gia trấn giữ miền Nam, đồng thời chỉ huy nhiều chiến dịch mở mang biên cương, ổn định vùng biên giới phía Tây Nam. Bằng tài năng và uy tín, ông không chỉ giữ vững an ninh mà còn góp phần mở rộng cương vực, củng cố chủ quyền quốc gia.
III. Tổng trấn Gia Định và công trạng với miền Nam
Sau khi đất nước thống nhất, vua Gia Long nhận thấy vùng Nam Bộ có vị trí quan trọng về kinh tế, quân sự và ngoại giao. Năm 1812, ông cử Lê Văn Duyệt làm Tổng trấn Gia Định Thành. Đây là một chức vụ đặc biệt, có quyền hành rộng lớn, gần như toàn quyền cai trị vùng Nam Bộ thay mặt triều đình.
Dưới thời Lê Văn Duyệt, Gia Định trở thành vùng trù phú và ổn định bậc nhất nước. Ông cho khai hoang, mở rộng ruộng đất, khuyến khích nông dân sản xuất. Các công trình thủy lợi được chú trọng, giúp việc trồng trọt thuận lợi quanh năm. Ông cũng quan tâm đến thương mại - đặc biệt là việc giao thương với người Hoa, người Khmer và thương nhân nước ngoài - khiến kinh tế vùng Nam Bộ phát triển mạnh mẽ.
Về mặt hành chính, Lê Văn Duyệt nổi tiếng là người công minh, liêm chính và nghiêm khắc. Ông không dung túng tham quan, thường trực tiếp xét xử các vụ án lớn. Trong dân gian Nam Bộ, người ta vẫn truyền rằng:
“Dưới trướng Tả quân, quan sợ dân thương.”
Ông được người dân kính trọng vì dám đứng ra bảo vệ dân chúng, chống lại sự lạm quyền của quan lại. Nhờ vậy, vùng đất Gia Định thời ông trị nhậm yên bình, trật tự và sung túc. Lăng - Tả quân Lê Văn Duyệt
IV. Chính sách khoan dung và tấm lòng nhân hậu
Một điểm đáng quý ở Lê Văn Duyệt là tinh thần cởi mở, khoan dung. Ông không quá khắt khe về tôn giáo, đặc biệt là với đạo Thiên Chúa - vốn bị hạn chế dưới triều Minh Mạng sau này. Dưới thời ông, các giáo sĩ và người theo đạo Công giáo vẫn được sinh hoạt tự do, điều đó giúp vùng Nam Bộ thu hút thêm dân cư, thợ thủ công, thương nhân nước ngoài đến làm ăn.
Tả quân cũng được biết đến là người trọng nhân nghĩa, thương dân nghèo, ghét quan liêu nhũng nhiễu. Ông sống giản dị, gần gũi với người dân. Nhiều giai thoại dân gian kể lại rằng ông thường cải trang đi thị sát ban đêm, để lắng nghe dân tình và xử lý sai phạm của quan lại.
V. Mâu thuẫn với triều đình và biến cố sau khi mất
Sau khi vua Gia Long băng hà, vua Minh Mạng lên ngôi. Triều đình Huế theo đuổi chính sách tập trung quyền lực mạnh mẽ, muốn thu hẹp quyền tự trị của các Tổng trấn. Điều này khiến quan hệ giữa Minh Mạng và Lê Văn Duyệt dần căng thẳng.
Khi Lê Văn Duyệt qua đời năm 1832, vua Minh Mạng nhân cơ hội giải thể chức Tổng trấn, chia Gia Định thành sáu tỉnh trực thuộc trung ương. Sau đó, triều đình còn cho điều tra lại các việc khi Lê Văn Duyệt còn sống, buộc tội ông “lộng quyền”, “che chở giáo sĩ”, rồi sai quân san bằng mộ phần, dựng bia khắc chữ nhục mạ.
Sự việc này khiến nhân dân Nam Bộ phẫn nộ, dẫn đến cuộc khởi nghĩa Lê Văn Khôi (con nuôi ông) năm 1833. Cuộc nổi dậy kéo dài đến 1835 mới bị dập tắt, nhưng từ đó tên tuổi Tả quân Lê Văn Duyệt đã in sâu trong lòng người dân Nam Bộ như biểu tượng của chính nghĩa và lòng trung nghĩa.
VI. Dấu ấn trong lòng người dân Nam Bộ
Sau này, triều đình nhà Nguyễn nhận ra sai lầm trong việc xử lý hậu sự của ông, nên đã cho phục hồi danh dự, xây dựng lại lăng mộ. Lăng Ông Bà Chiểu ở Sài Gòn ngày nay chính là nơi yên nghỉ của ông - một di tích được người dân tôn kính và xem như linh thiêng.
Mỗi năm, người dân Sài Gòn - Gia Định, đặc biệt là các vùng lân cận như Bình Thạnh, Gò Vấp, Tân Sơn Nhì, vẫn tổ chức lễ giỗ Tả quân Lê Văn Duyệt rất trang trọng. Lễ hội Lăng Ông đã trở thành một nét văn hóa đặc trưng của Nam Bộ, thể hiện lòng tri ân với vị quan đã cống hiến cả đời cho xứ sở này.
Trong tâm thức người dân, ông không chỉ là võ tướng tài ba mà còn là một “ông quan Nam Bộ” - vừa nghiêm, vừa nghĩa, vừa gần gũi. Nhiều người vẫn gọi ông bằng cái tên thân mật: “Ông Lê” hay “Ông Bà Chiểu”, thể hiện sự kính trọng và yêu mến sâu sắc.
VII. Kết luận
Tả quân Lê Văn Duyệt là một nhân vật tiêu biểu của lịch sử Việt Nam đầu thế kỷ XIX, người đã góp phần to lớn vào việc thống nhất đất nước, bảo vệ và khai mở vùng Nam Bộ. Dưới thời ông, Gia Định trở thành vùng đất trù phú, ổn định và có bản sắc riêng - nền tảng cho sự hình thành tính cách phóng khoáng, hào sảng của người miền Nam sau này.
Dù từng bị oan khuất trong sử sách triều đình, nhưng trong lòng dân Nam Bộ, ông mãi là vị Tổng trấn công minh, thương dân và tận trung vì nước. Cuộc đời và sự nghiệp của Tả quân Lê Văn Duyệt là minh chứng cho tinh thần vì dân, vì nước - một tấm gương sáng còn soi rọi đến hôm nay.