Nhì Phương | Tứ đại phú hào Nam Kỳ xưa
- Phúc Mập
- 3 min read
Tứ đại phú hộ nam kỳ xưa - Kỳ 2:
Nhì Phương – Đỗ Hữu Phương, vị phú hộ nhiều quyền thế ở Nam Kỳ
1. Xuất thân và con đường lập thân
Đỗ Hữu Phương (1841–1914), thường được gọi là Đốc phủ Phương, sau thăng chức Đô đốc, sinh ra tại vùng Chợ Lớn – trung tâm thương mại phồn hoa của Nam Kỳ. Ông xuất thân trong một gia đình gốc Minh Hương khá giả, từ nhỏ đã quen môi trường buôn bán, giao thương, và được học chữ Nho lẫn chữ Pháp, nhờ vậy sớm trở thành người có uy tín cả với người Việt lẫn giới Hoa kiều.
2. Bước vào hàng ngũ phú hộ
Từ khi Pháp chiếm Nam Kỳ, Đỗ Hữu Phương nhanh chóng chứng tỏ năng lực và sự khéo léo trong ứng xử. Ông được bổ nhiệm làm Đốc phủ sứ rồi Đô đốc quản hạt Chợ Lớn, trở thành một mắt xích quan trọng trong bộ máy cai trị của Pháp. Song song với quan lộ, ông mở rộng việc kinh doanh, mua sắm ruộng đất, lập hãng buôn. Nhờ nhạy bén trong thương trường và có quan hệ mật thiết với giới chức Pháp, chỉ trong vài thập niên, ông vươn lên thành một trong những đại điền chủ – thương gia giàu nhất Nam Kỳ.
Người đời xếp ông vào hàng “Nhì Phương” trong Tứ đại phú hộ, chỉ sau “Nhứt Sĩ” Lê Phát Đạt.
3. Vai trò trong xã hội Sài Gòn – Chợ Lớn
Thời bấy giờ, Đỗ Hữu Phương là cái tên có thể mở cửa nhiều nơi:
Với người Pháp, ông là quan chức trung thành, giúp họ ổn định vùng Chợ Lớn – nơi đông đúc thương nhân Hoa kiều.
Với giới thương gia bản xứ, ông là người vừa đáng nể vừa đáng sợ: nể vì giàu sang, quyền lực; sợ vì ông có thể ảnh hưởng tới cả kinh tế lẫn chính trị.
Ông cũng tham gia nhiều hoạt động xây dựng công trình công cộng, trường học, bệnh viện ở Sài Gòn – Chợ Lớn.
Tuy nhiên, cũng có không ít lời chê trách: ông là tay sai đắc lực cho thực dân Pháp, nhờ vậy mà giàu có, đồng thời góp phần củng cố ách đô hộ. Nhà Đô Đốc Phương | Tứ đại phú hộ nam kỳ xưa
4. Đời sống riêng và gia thế
Gia đình họ Đỗ nổi tiếng giàu có, sở hữu nhiều đất đai và bất động sản ở Chợ Lớn, Sài Gòn và vùng phụ cận. Đám tang của ông năm 1914 được tổ chức vô cùng long trọng, rước linh cữu qua nhiều con phố, hàng ngàn người tham dự, từ quan chức Pháp đến dân buôn Hoa – Việt.
5. Di sản và đánh giá
Nhìn lại, hình ảnh của Đỗ Hữu Phương mang tính hai mặt:
Ở góc độ xã hội học, ông là một nhân vật điển hình của tầng lớp phú hộ bản xứ thời thuộc địa – giàu nhờ buôn bán, đất đai và liên kết với chính quyền.
Ở góc độ lịch sử, ông bị phê phán là người hợp tác với thực dân.
Ở góc độ văn hóa – đô thị, ông góp phần tạo nên diện mạo Sài Gòn – Chợ Lớn đầu thế kỷ XX, cả về kinh tế lẫn đời sống cộng đồng.
Nhờ vậy, tên tuổi “Nhì Phương” vẫn tồn tại trong ký ức người Nam Kỳ như một biểu tượng vừa hào nhoáng vừa gây tranh luận.