Bác Ba Phi - Hình tượng dân gian Nam Bộ với những câu chuyện cười trứ danh
- Phúc Mập
- 5 min read
1. Giới thiệu chung
Bác Ba Phi - tên thật là Nguyễn Long Phi - sinh năm 1884, mất năm 1964, là một nhân vật nổi bật trong kho tàng văn hóa dân gian Nam Bộ. Ông được biết đến không chỉ vì chuyện đời hoạt động từ khẩn hoang, khai phá vùng rừng U Minh (Cà Mau) mà còn vì những câu chuyện “nói dóc” hóm hỉnh, có tính văn hóa rất riêng, khiến người nghe vừa bật cười vừa cảm nhận nét đời Nam Bộ.
Từ đó, Bác Ba Phi trở thành biểu tượng văn hóa đặc trưng của vùng đất Nam Bộ – một “người dân mở đất”, với tâm hồn phóng khoáng, hài hước nhưng vẫn chất chứa sâu sắc những trải nghiệm đời thường.
2. Tiểu sử và hành trình cuộc đời
Nguyễn Long Phi sinh năm 1884 tại vùng Rạch Mũi (xã Khánh Hưng, huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau).
Gia đình ông lúc nhỏ gặp nhiều gian khó: cha mẹ phải rời quê, dạt đến vùng đất mới để sinh sống; bản thân ông từ nhỏ đã đi làm thuê, lao động để phụ giúp gia đình.
Khi lớn lên, ông tham gia khẩn hoang vùng rừng U Minh Hạ: từ khai phá đất đai, việc trồng tràm, đào kênh, dẫn đường vận chuyển sản vật tới góp phần xây dựng cộng đồng nơi mình sinh sống.
Ngoài ra, ông có khiếu kể chuyện, kể truyện dân gian rất lôi cuốn, tạo dấu ấn sâu rộng trong đời sống người Nam Bộ. Những câu chuyện của ông thường hài hước, cường điệu nhưng phản ánh đời sống nông dân vùng sông nước – rừng tràm – kênh rạch.
Ông mất ngày 06/12/1964 (âm lịch 03/11/1964) tại ấp Đường Ranh (nay là ấp Lung Tràm, xã Khánh Hưng, huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau).
3. Những nét đặc sắc văn hóa – giá trị truyền miệng
Truyện kể về Bác Ba Phi không chỉ để “giải trí” mà giàu chất nhân văn – phản ánh tính cách người Nam Bộ: siêng năng, hào sảng, lạc quan, hài hước; và phản ánh cảnh sống vùng khai hoang - rừng tràm - kênh rạch - thiên nhiên đa dạng.
Các câu chuyện thường có cấu trúc rõ ràng: mở đề - thắt nút - kết thúc, dù mang yếu tố phóng đại (“cọp xay lúa”, “rắn tát cá”…) nhưng vẫn tạo cảm giác “có thật” trong đời thường miền Nam.
Bác Ba Phi còn được xem là “món ăn tinh thần” của người dân vùng U Minh - vừa là người kể chuyện, vừa là hình ảnh điển hình của người khai khẩn đất Nam Bộ, làm giàu từ thiên nhiên và cộng đồng.
4. Di tích – lưu niệm – sự công nhận
Khu lưu niệm “Nghệ nhân dân gian Nguyễn Long Phi (Bác Ba Phi)” nằm tại số 26, Kênh Ngang, ấp Lung Tràm, xã Khánh Hưng, huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau.
Ông được truy tặng danh hiệu “Nghệ nhân dân gian” và nhận Huy chương “Vì sự nghiệp văn nghệ dân gian” vào năm 2003. Báo Kinh Tế Đô Thị
Năm 2015, khu lưu niệm được công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh tại Cà Mau.
5. Ý nghĩa - thông điệp dành cho hôm nay
Bác Ba Phi là biểu tượng cho tinh thần “vừa lao động vừa kể chuyện” của người Nam Bộ - nghĩa là biết vươn lên từ khổ khó, biết khai hoang, biết kể lại trải nghiệm của mình thành huyền thoại để đời sau nghe và hiểu.
Câu chuyện của ông giúp chúng ta hiểu sâu hơn về đời sống khai hoang Nam Bộ - vùng rừng tràm, đồng nước, kênh rạch, nơi người dân phải đối diện thiên nhiên khắc nghiệt nhưng vẫn giữ được tinh thần lạc quan, hài hước.
Việc bảo tồn và phát huy “truyện kể Bác Ba Phi” là cách giữ gìn văn hóa dân gian - truyền miệng - kết nối quá khứ với hiện tại, cho người trẻ hôm nay hiểu giá trị lao động, sáng tạo, cộng đồng.
Trên trang web về miền Nam xưa của ông (tui) thì hình ảnh Bác Ba Phi rất phù hợp để làm chủ đề: khai hoang, đời sống người Nam Bộ, kể chuyện dân gian… giúp người đọc hiểu nhân vật lẫn bối cảnh Nam Bộ xưa.
6. Kết luận
Bác Ba Phi - Nguyễn Long Phi - không chỉ là nhân vật “kể chuyện” mà là nhân vật “ký ức sống” của miền Nam. Sống giữa rừng U Minh, lao động khai hoang, kể chuyện và truyền cảm hứng; rồi được lưu truyền thành văn hóa. Khi viết cho website về Nam Kỳ xưa của ông thì nhân vật này sẽ làm nổi bật đời sống nông dân Nam Bộ, văn hóa truyền miệng, tinh thần mở đất và kể chuyện - chủ đề rất phù hợp.