Lăng Cha Cả - Di tích và địa danh chuyển mình của Sài Gòn xưa

Nguồn gốc & nhân vật “Cha Cả”

Cái tên “Lăng Cha Cả” bắt nguồn từ lăng mộ của vị giáo sĩ người Pháp Pierre Joseph Georges Pigneau de Béhaine (tiếng Việt thường gọi là Bá Đa Lộc) - người phụ giúp chúa Nguyễn Phúc Ánh khi ông này đánh lại nhà Tây Sơn cuối thế kỷ XVIII. Khi ấy, Pigneau cùng giới truyền giáo và các thương nhân Pháp đã hỗ trợ vũ khí, quân sự và ngoại giao. Vì thế, khi ông qua đời năm 1799 tại Thị Nại (Quy Nhơn), chúa Nguyễn đã phong ông làm “Bi-nhu Quận công” và cho xây dựng lăng mộ trang nghiêm để an táng tại vùng Gia Định (thuộc Sài Gòn xưa).

Kiến trúc lăng mộ

Lăng được xây dựng theo kiểu Việt Nam - có bình phong, bái đường, hậu cung - dù chủ nhân là người Pháp. Khuôn viên lăng rộng khoảng 2.000 m², gồm một dãy nhà lợp ngói, cột và vách bằng gỗ quý, phía trước có bia đá lớn ghi công đức. Trong hồi ký năm 1918, lăng được mô tả như “xây kín như kiểu một cái đình lối ta; chính mộ Cha Cả là cái sập đá lớn ở giữa, xung quanh đặt cửa bức bàn; hai mộ nhỏ hai bên…”.

Vị trí & biến chuyển đô thị

Lăng vốn nằm ở khu vực làng Tân Sơn (thuộc ngoại ô Sài Gòn xưa), gần Vườn Xoài - Tân Sơn Nhất. Khi sân bay quốc tế Tân Sơn Nhất và các tuyến giao thông phát triển, khu vực này dần trở thành đông đúc, hạ tầng mở rộng. Về sau, lăng bị thu hẹp trong không gian đô thị. Khu vực này hiện là vòng xoay giao thông mang tên “Lăng Cha Cả”, nơi giao nhau của những trục đường lớn như Hoàng Văn Thụ, Cộng Hòa, Trần Quốc Hoàn (quận Tân Bình, TP HCM).

Giải tỏa và di dời

Đến năm 1980 chính quyền đã ra quyết định giải tỏa lăng mộ. Đến năm 1983, quá trình cải táng hoàn tất: hài cốt Bá Đa Lộc được bàn giao cho phía Pháp đưa về nước, các công trình mộ phần bị san bằng. Khu đất lăng chính bị mất, chỉ còn lại địa danh và vòng xoay lưu thông nơi đây.

Ý nghĩa & kí ức

Dù lăng mộ vật chất đã không còn, tên gọi Lăng Cha Cả vẫn hiện diện mạnh mẽ trong ký ức người dân Sài Gòn - như một dấu ấn lịch sử, một mốc địa danh chịu ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa. Khu vực này không chỉ là nơi yên nghỉ của một nhân vật lịch sử mà còn phản ánh sự chuyển mình từ ngoại ô, vùng đất linh thiêng, sang một phần của thành phố hiện đại.

Lăng Cha Cả là một trang sử vừa mang yếu tố truyền giáo - ngoại giao - kiến trúc - đô thị. Khi viết về Nam Kỳ xưa, nhắc đến lăng mộ Bá Đa Lộc hay vòng xoay Lăng Cha Cả là bạn đang chạm tới lớp lịch sử đa chiều của Sài Gòn-Gia Định: từ mộ phần đến con đường, từ linh thiêng đến giao thông đô thị.

• Tags:
• Cuộc Sống